Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024
Μαθαίνω

Ελαιόδενδρα και Ελαιόλαδο

3.5Kviews

Το λάδι της ελιάς είναι ένα αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας, της οικονομίας και του πολιτισμού των χωρών της Μεσογείου και ειδικότερα της Ελλάδας. Αποτελεί τρόπο ζωής για τους Έλληνες και τους λαούς της Μεσογείου.

Η ελιά αποτελεί το κατεξοχήν δέντρο του ελλαδικού χώρου, όχι μόνο επειδή σχετίζεται με την κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα αλλά και γιατί θεωρείται βασικό στοιχείο του πολιτισμού της Ελλάδας .Η ελιά κυριαρχεί σε ήθη ,έθιμα και δοξασίες του ελληνικού λαού από την αρχαιότητα έως σήμερα.

Το ελαιόλαδο, εξαιτίας των θρεπτικών και βιολογικών του ιδιοτήτων αποτελεί ένα βασικό συστατικό στο διαιτολόγιο των κατοίκων ορισμένων περιοχών της γης από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Πολλοί ιστορικοί ήδη αναφέρονταν στις θρεπτικές και θεραπευτικές ιδιότητες του ελαιόλαδου και στη χρησιμοποίηση του από τα αρχαία χρόνια.

Σύμφωνα με αρχαιολογικές έρευνες που έγιναν σε νησιά του Αιγαίου βρέθηκαν απολιθωμένα φύλλα ελιάς στα ηφαιστειογενή πετρώματα της Νισύρου και της Σαντορίνης τα οποία χρονολογήθηκαν σε ηλικία 50-60000 ετών.

Στην 4η χιλιετία π.Χ. φαίνεται ότι ο νεολιθικός άνθρωπος είχε εντάξει στη διατροφή του καρπούς αγριελιάς.

Υπολογίζεται ότι η καλλιέργεια της ελιάς στον Ελλαδικό χώρο ξεκίνησε από την Κρήτη της Μινωικής περιόδου και καταγράφεται από τη νεολιθική εποχή. Την περίοδο αυτή το μεγαλύτερο ποσοστό ελαιόλαδου που παράγεται προορίζεται για την παρασκευή αρωματικών ελαίων.

Έως τα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. παρατηρείται περιορισμένη χρήση του ελαιόλαδου. Θεωρείται πως μόνο ήρωες ή θεοί ,κατά τους ομηρικούς χρόνους χρησιμοποιούσαν το λάδι για τις καθημερινές τους περιποιήσεις(όπως επάλειψη το σώματος) ,σε καμία περίπτωση δε χρησιμοποιούνταν για τροφή ή φωτισμός. Οι δύο τελευταίες χρήσεις του ξεκίνησαν μετά τον 6ο αιώνα π.Χ.  Μάλιστα ο Σόλων θεσπίζει τον πρώτο νόμο προστασίας της ελιάς (639-559 π.Χ).

Κατά τη βυζαντινή εποχή (4ος-7ος αιώνας μ.Χ.) και μετά το λάδι το σιτάρι και το κρασί χρησιμοποιούνται ευρέως και αποτελούν τη λεγόμενη “μεσογειακή τριάδα”. Αυτή την περίοδο οι ανατολικές επαρχίες (Κύπρος, Κιλικία ,Συρία ,Παλαιστίνη),Ιταλία και βορειοδυτική Αφρική αποτελούν σημαντικά κέντρα ελαιουργίας της Μεσογείου.

Προϊόντα ελιάς διακινούνταν από τα μεγάλα λιμάνια στην Κωνσταντινούπολη ,την Αλεξάνδρεια, τη βορειοανατολική Αφρική ,την Ιταλία και τη Μασσαλία. Τη δουλειά αυτοί αναλάμβαναν οι “εληγοί” δηλαδή οι έμποροι λαδιού. το ελαιόλαδο αποτελούσε προϊόν που δεν ήταν προσιτό σε όλα τα κοινωνικά στρώματα λόγω της υψηλής τιμής πώλησης.

Η παραγωγή ελαιόλαδου εντατικοποιείται από τον 13ο αιώνα από την εκκλησία στα μοναστηριακά κτήματα της Μακεδονίας ,της Μικράς Ασίας και των νησιών.

Η Λακωνία και η Μεσσηνία αποτελούσαν τις κατεξοχήν ελαιοκομικές ζώνες.

Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας γίνονται ρυθμίσεις νομοθετικές που αφορούν τους τρόπους καλλιέργειας της ελιάς ,τρόπους επεξεργασίας του καρπού, τρόπους αποθήκευσης του ελαιόλαδου προκειμένου να εισπράξει το κράτος φόρους από παραγωγούς και εμπόρους. Η Πελοπόννησος , η Κρήτη και η Λέσβος αναδεικνύονται στα κυριότερα κέντρα παραγωγής λαδιού στην οθωμανική επικράτεια. Η φορολόγηση των ελαιοπαραγωγών γίνεται με τη δέκατη.

Με τη σύσταση του ελληνικού κράτους το 1830 το κράτος λαμβάνει σημαντικά μέτρα με σκοπό την ενίσχυση της ελαιοκαλλιέργειας.

Μετά το1870 δημιουργούνται τα πρώτα ατμοκίνητα εργοστάσια στην Ελλάδα και έτσι ξεκινάει η βιομηχανική παραγωγή ελαιόλαδου.

Μέχρι το1931 είναι σε λειτουργία 78 συνεταιρισμοί στους οποίους είναι εγγεγραμμένα 6366 μέλη.

Το λάδι στη σωματική υγιεινή και τον καλλωπισμό

Κατά τους Μυκηναϊκούς χρόνους άνδρες παρασκεύαζαν στα ανακτορικά εργαστήρια αρωματισμένο λάδι με βότανα ή αρωματικά φυτά.

Στην αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο το ελαιόλαδο χρησιμοποιούνταν ως καλλωπιστικό και καθαριστικό μέσο μετά το μπάνιο, πριν το δείπνο ή την ερωτική συνεύρεση, πριν την άσκηση στις παλαίστρες ή και πριν τη μάχη.

Σύμφωνα με τον Ιπποκράτη η ελιά έχει πάνω από εξήντα φαρμακευτικές ιδιότητες.

Σαπωνοποιϊα

Αρχικά το σαπούνι κατασκευαζόταν μόνο στα νοικοκυριά και όχι στις βιοτεχνίες -βιομηχανίες. Χρησιμοποιούνταν για την κάλυψη των αναγκών του σπιτιού και στην καθαριότητα. Χρησιμοποιούσαν το κατακάθι του λαδιού και του τηγανόλαδου, πρόσθεταν νερό, ποτάσα και αλάτι σε αναλογίες 4 οκάδες νερό, 4 οκάδες λάδι και μια οκά ποτάσα (η 1 οκά αντιστοιχεί σε 1283 γραμμάρια).

Στις πρώτες βιομηχανίες κατασκευής σαπουνιού χρησιμοποιούνταν μεγάλοι θερμαινόμενοι λέβητες και μείγμα λαδιού και διαλύματος σόδας. Στη συνέχεια άδειαζαν το καζάνι στο ξηραντήριο και έχυναν τη ρευστή μάζα σε ξύλινα πατώματα ή κιβώτια προκειμένου να κρυώσει και να αποκτήσει στερεά μορφή. Τέλος, έκοβαν, σφράγιζαν και συσκεύαζαν τα σαπούνια.

Πυρηνελαιουργία ραφιναρία

Κατά τη δεκαετία του 1870 ξεκινάει η παραγωγή πυρηνελαίου, λαδιού που προέρχεται από τους πυρήνες της ελιάς. Το πυρηνέλαιο χρησιμοποιούνταν στη συνέχεια στην κατασκευή σαπουνιών, πυρηνόξυλων αλλά και στη ραφιναρία. Από αυτή προέρχεται η σαπουνόπαστα η οποία χρησιμοποιείται στην παραγωγή φτηνού σαπουνιού.

 Ο συμβολικός και λατρευτικός χαρακτήρας της ελιάς και το λαδιού

Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε στενή σύνδεση των θεών και των ηρώων με την ελιά.

Το δέντρο της ελιάς αποτελεί το σύμβολο της θεάς Αθηνάς έπειτα από τη νίκη που της χάρισε στον αγώνα διεκδίκησης της Αθήνας ως τόπου λατρείας με τον Ποσειδώνα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ρόπαλο του Ηρακλή το οποίο ήταν κατασκευασμένο από ξύλο αγριελιάς. Ο ίδιος ο Ηρακλής μετέφερε και φύτευσε αγριελιά στο χώρο της Ολυμπίας. Αξίζει να αναφέρουμε πως ο κότινος αποτελεί στεφάνι αγριελιάς για τους νικητές των Ολυμπιακών αγώνων .

Βασικό στοιχείο στις νεκρικές τελετές αποτελούσε το ελαιόλαδο, έπλεναν και άλειφαν το σώμα του νεκρού με λάδι πριν την καύση και την ταφή.

Συμβολική είναι η παρουσία του κλαδιού ελιάς στην παλαιά διαθήκη όπου το περιστέρι επέστρεψε στο Νώε με αυτό, συμβολίζοντας την ειρήνη και τη σωτηρία.

Πηγή: olivemuseum.com

Leave a Response